Srpska pravoslavna crkva (SPC) je strana koju je nemoguće zaobići u dijalogu o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine. Uticaj koji SPC ima na srpsku javnost ukorenjen je u poverenju i istorijskom kontinuitetu ove verske organizacije koja zbog toga može imati ili ulogu potencijalnog tvorca, ali i potencijalnog uništioca dogovora Beograda i Prištine, navodi se u saopštenju koje je NVO Nova društvena inicijativa dostavila medijima.
Kvalitativno istraživanje u vidu analize opcija javnih politika “Nova jabuka razdora: SPC u dijalogu o normalizaciji”, kako je saopšteno, ispituje verovatnoću uključivanja pitanja statusa Srpske pravoslavne crkve u dijalog o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine i prihvatljivost različitih modela eventualnog učešća predstavnika crkve u pregovorima za zajednice kosovskih Srba i kosovskih Albanaca.
Povod za istraživanje, dodaju dalje, bio je izveštaj o dijalogu o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine koji je sredinom 2021. predstavio zamenik premijera Kosova zadužen za dijalog sa Srbijom, Besnik Bisljimi, a u kom je navedeno da je u drugoj polovini 2020. vlada Avdulaha Hotija se srpskom stranom dogovorila da pregovara o osam tema među kojima je i ona o „statusu Srpske pravoslavne crkve“.
“Dok je za zajednicu kosovskih Srba direktno učešće predstavnika SPC, konkretno Eparhije raško-prizrenske u pregovaračkom timu Beograda najprihvatljiviji, za kosovske Albance ovo je pitanje zatvoreno i pregovora o vrlo uskom broju pitanja u vezi sa boljim sprovođenjem već postojećeg pravnog okvira za zaštitu verskih sloboda, ne može biti pre formalnog priznanja. Za sagovornike bliske SPC, međutim, odgovor na pitanje kako bi predstavnici SPC mogli biti uključeni u eventualne pregovore je u već oprobanom modelu primenjivanom sa Ahtisarijem – ne kao deo pregovaračkog tima, ali uz direktne kontakte sa posrednikom u dijalogu. Tada su vođeni direktni razgovori sa timom Martija Ahtisarija koji se na taj način dodatno upoznavao sa situacijom i na osnovu tih kontakata je u velikoj meri sastavljen Aneks V”, navodi se u saopštenju.
Kao organizacija kojoj građani najviše veruju i na koju gledaju kao na najlegitimnijeg predstavnika SPC, odnosno njena ERP, bi eventualnim učešćem u delu pregovora o sveobuhvatnoj normalizaciji odnosa Beograda i Prištine doprinela da taj sporazum bude lakše prihvaćen u srpskoj zajednici. Međutim reputacija SPC u kosovskoj javnosti može doprineti da ideja uključivanja njenih predstavnika u pregovore, na bilo koji način stvori novu nepremostivu prepreku u pregovorima, nalik i magnitude Zajednice srpskih opština koja već devet godina opterećuje pregovore.
“Sama ERP, više puta je javno isticala potrebu pokretanja pitanja imovine i statusa SPC u sklopu dijaloga. Prema upućenim sagovornicima, polazna tačka pregovora bi bila neselektivna primena Aneksa V Ahtisarijevog plana za koji ERP neretko ističe da nije u potpunosti uključen u kosovski pravni system”, ističe se.
Za stručnjake iz Srbije, kako je navedeno, odbijanje pregovara koji uključuju i predstavnike SOC, bi ”značilo da albanski predstavnici nemaju poštovanja za religijske slobode” dok istovremeno podvlače da je, kako dijalog ne daje odgovore ni na tehnička pitanja duže od godinu dana, teško zamisliti da ima uslova da se u njemu otvore identitetska pitanja.
“S druge strane, bez čvrstih garancija za identitetska pitanja u čijem središtu jeste SPC, nemoguće je zamisliti sporazum prihvatljiv srpskoj javnosti. Najzad, pečat odobrenja SPC na sporazum koji podrazumeva priznanje ili koji je prihvatljiv kosovskoj javnosti je gotovo nemoguće dobiti. Ove okolnosti stavljaju SPC u ulogu i potencijalnog tvorca, ali i potencijalnog uništioca dogovora Beograda i Prištine, ali bez obzira na koji način SPC upotrebi svoj uticaj, radi se o akteru kog je nemoguće zaobići”, zaključuje se u saopštenju.
